Okul Zili/Sistem Okuryazarlığı

Eğitim öğretim zili çalıyor. Toplam yaklaşık 75 bin okulda, 615 bin derslikte 19 milyon 150 bin okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lise  öğrencisi  ders başı yapıyor.  Öğrencilerle birlikte 1 milyon 150 öğretmen ordusu da mesaiye başlıyor. 2024-2025 eğitim-öğretim dönemi öğrencilerimize, öğretmenlerimize, velilere, ülkemize ve milletimize hayırlı olsun.

Bu noktada acı bir gerçeğin altını da çizmeden ana konum olan okuryazarlığa geçmek istemiyorum.  Okullar maalesef hayat pahalılığın gölgesi altında açılıyor.  3 Eylül 20024’te ağustos ayı enflasyonu %2.47 olarak açıklandı. Ancak ağustos ayı eğitim harcamaları  %11.24, yıllık %120.8 oranında arttı. Okul çantası ve kırtasiye giderleri can yakıyor; veliler forma, spor ayakkabısı,  beden eğitimi giysileri almakta zorlanıyor.  Servis ücretleri velileri kara kara düşündürüyor, çocuğunu okula kendisinin bırakacağını söyleyenlerin sayısı gittikçe artıyor. Beslenme çantaları daha şimdiden velilerin korkulu rüyası. Okullar açılıyor ancak her yıl olduğu gibi öğretmen atamalarını elimize yüzümüze bulaştırdık. Okullar açılmasına rağmen öğretmen atamasını yapamadık, dersler boş geçecek, atanamayan öğretmenler tedirgin. 

Neyse hayat pahalılığı konusuna nokta koyup, ekonomi yönetimine bırakalım. Çünkü yazıda çok çok önemsediğim öğrencilere üst düzey düşünce beceresi ve farklı bakış açıları kazandırmak için sistem düşüncesi okuryazarlığı konularında neler yapılmalı üzerinde duracağım. 

Öğrenciler, sistem düşüncesi ile ne kazanacaklar? Farklı bakış açıkları edinecekler, bilgi edinme yolları keşfedecekler,  akıl yürütme becerileri kazanacaklar,  düşündüğünü ifade etmeyi, analiz-sentez yapmasını öğrenecekler, eleştiri-özeleştiri, değerlendirme-ölçeme-karşılaştırma-kıyaslama-çıkarımda bulunma süreçlerini deneyimleyecekler.. Sistemin parçalarını belirlememize yarayan farkındalık; sistemin bileşenlerini çözümleme ve yapılandırmada önem arz eden işlevsellik;  sistem davranışlarını tahmin eden araçları oluşturma, seçme, kullanma, sistemdeki problemleri çözme, sistemi sürdürülebilir kılma ve geliştirmede etkili olacak olan eylemsellik okuryazarlık eğitim-öğretiminde çok önemli yol ve yöntemler.  Bu yol ve yöntemlerle öğrenci; her alandaki değişimleri fark edecek, kendi kendine öğrenme ve yönetme yetisi kazanacak, teknolojileri kullanma becerisi edinecek.  

Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nde de yer alan okuryazarlık becerilerini irdeleyelim.

Sistem okuryazarlığı; sistemin tanımlanması, farkında olunması, sistemi oluşturan parçaların bilinmesi, sistemi oluşturan parçalar arasındaki ilişkilerin belirlenmesi, geri bildirim mekanizmalarını anlama, uyumlu bütün oluşturma, gözleme, bilgiye ve  veriye dayalı tahmin etme, sistemle ilgili problemlerin çözümüne yönelik önermeler getirme ve akıl yürütme becerileri kazandırıyor.   Sistemin davranışlarını tahmin etmeye yönelik modellemeler simülasyonlar yapma fırsatları sunuyor. Bu da bütüncül bir bakış açısı gerektiriyor.

Sanat okuryazarlığı; bireylere sanat eserlerini anlama, yorumlama, değerlendirme yeteneği kazandırır, öğrenciyi sanatsal hobilerin ve mesleklerin içine çeker.

Bilgi okuryazarlığı; bilgi ihtiyacını ve türlerini fark etme, bilgiyi toplama, özetleme, sentezleme, analiz etme, kullanma, eleştirel düşünme, bilgiyi ulaştıracak araçları tanıma, bilgiyi depolama(bulut teknolojisi),  bilgiyi çözümleme, sınıflandırma, bilginin parçaları arasında bağ kurma,  bilgi parçalarını birleştirerek özgün bir bütün oluşturma becerisi kazandırıyor.

Dijital okuryazarlık;  internete bağlanma, dijital cihazlarla bilgiye, veriye, kaynağa ulaşma ve tanımlama, anlamlandırma, içerik oluşturma,  iletişim kurma, paylaşma ve dijital araçlarla iş görme yeteneği sağlıyor.

 Finansal okuryazarlık; geliri ve  para yönetimini öğrenme, bilinçli harcama yapma ve borçlanma,  düzenli tasarruf yapma ve yatırımları yönetme,  finansal teknolojileri kullanma, bütçe yapma, borsa, döviz, kripto para gibi piyasaları bilme, risklerinden kaçma, fırsatlarından yararlanma becerisi kazandırır.

Görsel okuryazarlık;  görseli anlama algılama,  tanıma, inceleme, yorumlama, dönüştürme, sorgulama, akıl yürütme, yeni ve özgün görseller oluşturma edinmeye katkı yapar.

Kültür okuryazarlığı;  kültür ve medeniyet kavramlarını tanımak, kültür unsurlarını ve kendi kültürünü  fark etme,  kültürel benzerlikleri ve farkları ayırt etme işlevi görür.  Kültürel etkinliklere katılma, sosyal sorumluluk alma,  kültürel mirası koruma, dil kültür ilişkisini fark etme, farklı kültürleri  keşfetme, empati yapma,  çoğul kültürlü ortamda yaşama alışkanlığı kazandırır.

Vatandaşlık okuryazarlığı; vatandaşlık hak ve sorumluluklarını sorgulama,  vatandaşlık hak ve sorumluluklarını kullanma,  hak arama ve yollarını bilme, devlet ve bireyi,  devlet  organlarını ve devlet kurumlarını tanıma,  toplumsal kuralların farkına varma,  temel hak ve sorumluluklarla ilgili sorular sorma (5N 1K),  çıkarım yapma,  gönüllü faaliyetlere katılma,  başvuru yollarını kullanma bilinci geliştirir.

Veri okuryazarlığı; sorular sorma ve olası sonuçları düşünme,  veri oluşturma,  verileri sayısallaştırma ve  ölçme,   verileri  düzenleme ve işleme. verileri görselleştirme, verileri basitleştirme ve dönüştürme,  örüntüleri betimleme ve analiz etme,  bilgiye ulaşma için veriyi yorumlama, yeni bilgiyi kullanma ve yapılandırma, modelleme becerisi kazandırır.

Sürdürülebilirlik okuryazarlığı; sürdürülebilir kalkınma,  sistemin ve kurumların sürdürülebilirliği,  sürdürülebilir olmayanları yeniden yapılandırma, sürdürülebilirliği engelleyen problemleri ortadan kaldırma, sürdürebilirlik eylem planları hazırlama, eylemlerle zayıflayan- işlevselliğini yitiren sistemi güncelleme yeteneğiyle donatır.

Medya okuryazarlığı; işitsel, görsel ve sosyal medyayı  takip etme, gündem okuması yapma, yanılış ve doğru haberleri ayırt edebilme, medyadaki manipülasyonlara karşı uyanık olma, medyanın olumlu önermelerinden yararlanma özelliği sağlar.

Derslerde okuryazarlıklara ilave olarak, yapay zeka okuryazarlığı, eleştirel okuryazarlık, ağ okuryazarlığı,  bilgisayar okuryazarlığı, kütüphane okuryazarlığı, reklam okuryazarlığı konuları da işlenebilir.

Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli kapsamında bu konuları ders olarak göstermek veya derslerde konu olarak ele almak önemli. Ancak bu dersleri verecek nitelikte öğretmenlerimiz var mı? Bu dersleri hangi branştaki öğretmenler veriyor, sayıları yeterli mi? Bu dersleri verecek müfredat  var mı, içeriği güncel gelişmelerle uyumlu mu? Bu dersleri verecek teknolojik araç gereçler var mı? MEB, bu sorulara cevaplar bulmalı, gereğini yapmalı..

Erdem konusuyla devam edeceğiz.